بررسی رسوبدهی معلق حوزه های آبخیز ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی /مرکز تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری، تهران- صندوق پستی 1136-13445

چکیده

تفاوتهای زیادی بین برآوردهای ارائه شده از میزان فرسایش خاک ایران در منابع مختلف مشاهده می‏شود. افزون بر آن هیچگونه اولویت‏بندی قابل قبولی از فرسایش و رسوبدهی حوزه‏های آبخیز اصلی کشور در دست نیست. در این تحقیق با استفاده از داده‏های 209 ایستگاه رسوب سنجی، میزان رسوبدهی و فرسایش خاک کشور به ترتیب حدود 350 و1000 میلیون تن در سال و متوسط رسوبدهی ویژه مناطق مورد مطالعه 214 تن در کیلومتر مربع در سال برآورد شد. بیشترین رسوبدهی ویژه به حوزه های هامون جازموریان، میناب و بلوچستان جنوبی و مارون و زهره در جنوب کشور با بیش از 700 تن در کیلومتر مربع در سال مربوط است. 3 رابطه رگرسیونی دو و چند متغیره معنی‏دار بین رسوبدهی کل با مساحت، دبی متوسط سالانه و دبی ویژه ارائه شد. بررسی‏ها نشان داد که بطور کلی با افزایش مساحت حوزه، رسوبدهی ویژه اضافه می‏شود که نشان دهنده فرسایش بیشتر در کوهپایه ها نسبت به ارتفاعات است. نتایج بررسی اولیه تعدادی از حوزه‏های دارای رسوبدهی ویژه با بیش از 1000 تن در کیلومتر مربع در سال نیز بیانگر آن است که سازندهای حساس به فرسایش، لغزش و پوشش گیاهی نقش مهمی در تولید رسوب دارند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Study on the Suspended Sediment Yield in River Basins of Iran

نویسنده [English]

  • Mahmood Arabkhedri
Faculty member of Soil Conservation and Watershed Management Research Centre, P.O.Box: 13445-1136, Tehran, Iran
چکیده [English]

A wide range of estimated soil erosion in Iran is reported in different references. In addition, there is no acceptable priority of erosion rate and sediment yield among the main basins of Iran. In this research Suspended Sediment Yield (SSY) and soil erosion are estimated about 350 and 1000 million ton per year respectively for the country. Average specific SSY are also calculated 214 t/km2/yr using 209 hydrometric stations records. The maximum average specific SSY are observed in Hamoon-e-Jazmoorian, Minab and Baloochestan-e-Jonobi, and Maroon and Zohreh second order basins with more than 700 t.km-2. Three significant regression equations are developed between SSY with area, mean annual discharge and specific discharge. This study shows that specific SSY is proportionally related to area, which means relatively higher erosion rates in piedmonts and hilly land to high mountains. Primary study of watersheds with more than 1000 t/km2/yr specific SSY shows that the susceptible geological formations, landslides and vegetation cover play important roles on specific SSY.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Suspended sediment yield
  • Erosion
  • Regression equation
ثامنی، عبدالمجید (1376) "تلفات سالیانه خاک ایران سر به فلک می‏زند". مجموعه مقالات اولین سمینار ملی مرتع و مرتعداری در ایران-25 تا 27 مرداد 1373. دانشگاه صنعتی اصفهان. صفحه 97-89.
جاماب، شرکت مهندسین مشاور (1378)، “گزارش سنتز طرح جامع آب کشور”، وزارت نیرو.
روزیطلب، محمدحسن (1369) "‌ویژگیهای عمومی خاکهای ایران- نگرشی بر استعداد تولیدی و محدودیتهای آن". دانشمند، سال 28، شماره 43، صفحه 26-18.
شاهویی، صابر (1368)، “بررسی فاکتورهای مؤثر در فرسایش خاک در ایستگاه تحقیقات حفاظت خاک و آب کوئین و تعمیم نتایج در تهیه نقشه فرسایش خاک آبخیز سرشاخه ملارود”، پایان نامه کارشناسی ارشد خاکشناسی، دانشگاه تهران، 170 صفحه.
عرب خدری، محمود، شاهرخ حکیم خانی و داود نیک کامی (1382)، “مقایسه چند روش آماری برآورد رسوبدهی معلق در یک حوزه با رژیم برفی بارانی”، گزارش نهایی طرح تحقیقاتی پایان یافته مــرکز تحـقـیقـات حفـاظـت خـاک و آبـخیـزداری به کــد
15-0500035000-79، 63 صفحه.
عرب خدری، محمود، شاهرخ حکیم خانی و علی ولی خوجینی
(1377) "ضرورت تجدید نظر در روش متداول برآورد رسوبدهی معلق". مجموعه مقالات پنجمین سمینار مهندسی رودخانه، انتشارات دانشگاه شهید چمران، اهواز، ص  429 تا 438.
نخجوانی، فیروز (1351)، “مبارزه با فرسایش و اصلاح آبخیزها”، انتشارات دانشگاه تهران، شماره 1351، 368 صفحه.
منیعی، ‌عزیز (1369)، “دامداری، مراتع و برنامه پنج ساله اول”، دانشمند، سال 28، شماره 43، صفحه 42-36.
 
 
مؤسسه مطالعات و پژوهشهای برنامه‏ریزی و اقتصاد کشاورزی
(1381)، “گزارش هم اندیشی آب و کشاورزی، همایش چالش‏ها و چشم اندازهای توسعه ایران”، مؤسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه ریزی، وابسته به سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور. صفحه 46-28 تا 49-28.
میرابوالقاسمی، هادی و سعید مرید (1374) "بررسی روشهای هیدرولوژیکی برآورد بارمعلق رودخانه‏ها". آب و توسعه،  شماره 10 ، صفحه 67-54.
Boardman, J. (1998) “An average soil erosion rate for Europe: Myth or reality?” Journal of soil and water conservation. 53(1), pp. 46-50.
Fraser, A. S., M. Meybeck, and Ongley E. D. (1995) “Water Quality of world river basins”. UNEP.
Dedkov, A.P. and Mozzherin V. I. (1992) “Erosion and sediment yield in mountain regions of the world”. In: Walling, D.E., T. R. Davies and B. Hasholt (Eds), Erosion, Debris flows and environment in mountain regions. IAHS Publication No. 209, pp. 29-36.
 
Jansson, M.B. (1996) “Estimating a sediment rating curves of the Reventazon river at Palomo using logged mean loads within discharge classes”. Journal of Hydrology. Vol. 183:No. 4, pp. 227-241.
Sharifi, F. and Heydarian S. A. (1999) “On the land and water resources management (LWR) strategies in Iran”. In: Taleb-Beydokhti, N., A. Telvari, and S. A. Heydarian (Eds.). The regional workshop on traditional water harvesting system. Tehran, Iran. pp: 237- 255.
Walling, D.E. (1994), Measuring  sediment yield from river basins, In: R. Lal (Ed), Soil erosion research methods. Soil and water conservation society publ., 2nd Eddition, pp. 39-83.
Walling, D. E. and Webb B. W. (1987), “Material transport by the world’s rivers: evolving perspectives”. IAHS Publication No. 164, pp. 313-329.
Woodward, J. C. (1995) “Pattern of erosion and suspended sediment yield in Mediterranean river basins”. In: Gurnell, A.M. and B.W. Webb (Eds), Sediment and water quality in river catchments. John Wiley & Sons Ltd. pp. 365-389.