به‌کارگیری ابزارهای اقتصادی در افزایش بهره‌وری آب: مطالعه موردی حوضه آبریز زاینده‌رود

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دانشکده مهندسی عمران/ دانشگاه صنعتی اصفهان

2 استادیار/ دانشکده مهندسی عمران، دانشگاه صنعتی اصفهان

3 عضو هیأت علمی/ مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی اصفهان

چکیده

مدیریت مصرف در بهره‌برداری از منابع آب، یک مسیر مستقیم جهت افزایش ارزش تولید شده توسط آب است که با مفهوم بهره‌وری آب شناخته می‌شود. با توجه به مشکلات کمبود آب در سال‌های اخیر و عدم تعادل در عرضه و تقاضای آب، مدیریت مصرف، ایجاد انگیزه، آگاهی و قرار دادن  قوانین محکمی که در کنار هم بتوانند مصرف آب را کاهش داده و بهره‌وری آب را بالا ببرند، الزامی است. از جمله ابزارهای کار آمد در مدیریت تقاضا، ابزار اقتصادی و به طور خاص قیمت‌گذاری آب است. در این تحقیق اثر قیمت گذاری آب و اعطای کمک هزینه به مصرف‌کنندگان کشاورزی به عنوان سیاست‌های تشویقی (از زیرمجموعه‌های ابزار اقتصادی) در حوضه زاینده‌رود برای بازه 10 ساله (1385-1376) شبیه‌سازی شده است. همچنین تأثیر افزایش قیمت آب و کمک هزینه در راستای افزایش راندمان آب در افزایش بهره‌وری و مصرف آب بررسی شده است. بدین منظور برای تخمین پتانسیل حداکثر سود خالص کشاورزی، یک مدل بهینه‌سازی با تابع هدف حداکثرسازی سود خالص تدوین شده است. نتایج نشان می‌دهد که با پیاده‌سازی این سیاستها، می‌توان در کنار کاهش مصرف آب، سود خالص را برای یک دوره 10 ساله به 24932 میلیون ریال (8/1 برابر حالت فعلی) افزایش داد. همچنین با استفاده از این مدل و به کارگیری روش‌های برنامه‌ریزی ریاضی و بودجه بندی، مقدار ارزش اقتصادی آب تخمین زده شد. مقدار ارزش اقتصادی آب به دلیل افزایش راندمان از 1350 درابتدای دوره به 1780 ریال در انتهای دوره رسید. با توجه به نتایج به نظر می‌رسد که اگر اعطای کمک ‌هزینه به مصرف‌کنندگان جهت افزایش راندمان آبیاری در بخش کشاورزی همگام با افزایش قیمت آب صورت پذیرد می‌تواند انگیزه مصرف‌کنندگان را در اصلاح الگوی مصرف افزایش دهد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Employing Economic Instruments to Increase Water Productivity: A Case Study, Zayandehrood River Basin

نویسندگان [English]

  • S.A OhabYazdi 1
  • A Ahmadi 2
  • A Nikouei 3
1 Ph.D. Student, Department of Civil Engineering, Isfahan University of Technology
2 Assistant Professor, Department of Civil Engineering, Isfahan University of Technology
3 Assistant Professor, Isfahan Research Center for Agriculture & Natural Resources
چکیده [English]

Demand management in water resources planning is a direct way to increase the net benefit generated by water known as the water use productivity. Considering the water scarcity in the recent years and the unbalance between water demand and water resources, demand management, incentive creation, improving public awareness, and establishing laws and regulations are required to decrease the water consumption, which leads to an improved water productivity. Utilizing economic instruments especially water pricing is one of the useful strategies in demand management. In this study, water pricing and incentive strategies including loan and partial grant to farmers were implemented and simulated in Zayandehrood river basin for a ten-year planning horizon (1997-2006). Also the effects of water pricing and incentive strategies on improving the irrigation efficiency, water productivity, and water consumption are investigated. To maximize the net benefit an optimization model was used with the objective function of maximizing the potential maximum net benefit. The results show that application of incentive strategies with decreasing water consumption increases the net benefit in the 10-year planning horizon to 24932 Million Rials which is 1.8 times of historical values. Based on the developed model and by combining of linear programming and budgeting methods the economic water value is estimated. The results show that improving the irrigation productivity lead to an increase in the economic water value from 1350 to 1780 Rials at the end of the planning period. The results show if water pricing and incentive strategies are used for improving irrigation efficiency, it can persuade the consumers for a decrease in water demand.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Economic Instrument
  • Water Use Productivity
  • Economic Water Value
  • Economic model
  • Genetic algorithm
احمدپور م، صبوحی صابونی م (1388) قیمت گذاری آب در بخش کشاورزی با استفاده از روش برنامه‌ریزی ریاضی: مطالعه موردی منطقه دشتستان. اقتصاد کشاورزی (اقتصاد و کشاورزی)، 3(3): 121-141.
توانا ح، صبوحی م (1386) بررسی آثار جانبی منفی ناشی از بهره‌برداری بیش از حد منابع آب زیرزمینی (مطالعه موردی شهرستان لارستان). اقتصاد و توسعه کشاورزی (علوم و صنایع کشاورزی)، 21(2): 67-77.
سلطانى غ، م زیبایى (1375) نرخ‌گذارى آب کشاورزى، فصلنامه آب و توسعه، سال چهارم، شماره 3: 5-24.
صبوحی م، سلطانی غ، زیبایی م، ترکمانی ج (1385) تعیین راهبردهای مناسب کم آبیاری با هدف حداکثرسازی منافع اجتماعی. اقتصاد کشاورزی و توسعه، 14(56): 167-202.
صبوحی م، سلطانی غ، زیبائی م (1386) بررسی اثر تغییر قیمت آب آبیاری بر منافع خصوصی و اجتماعی با استفاده از الگوی برنامه‌ریزی ریاضی مثبت. اقتصاد و توسعه کشاورزی (علوم و صنایع کشاورزی)، 21(1): 53-71.
فتحی ف، زیبایی م (1391) تعیین الگوی کشت، استراتژی و روش آبیاری بهینه در جهت پایداری منابع آب با استفاده از رهیافت برنامه‌ریزی آرمانی. فصلنامه تحقیقات منابع آب ایران، سال هشتم، شماره 1: 10-19.
مهندسین مشاور زایندآب (1387) مطالعات منابع و مصارف آب حوضه زاینده­رود.
مطالعات بهنگام‌سازی طرح جامع آب کشور با رویکرد مدیریت به هم پیوسته منابع آب در حوضه‌ آبریز گاوخونی (1392) مطالعات کشاورزی و مصارف آب در بخش کشاورزی و مطالعات اقتصادی، جلد نهم و چهاردهم.
نشریه 348-الف (1389) راهنمای تعیین ارزش اقتصادی آب برای مصارف کشاورزی.
Contain B, Shrubsole D, AÏt-ouyahia M (2005) Using economic instruments for water demand management: introduction. Canadian Water Resource Journal 30(1):1-10.
Dorebbos H, Kassam AH (1979) Yield response to water. Irrigation and Drainage Paper, FAO 33(193).
Diner A, Mody J (2004) Irrigation water management policies: Allocation and pricing principles and implementation experience. Natural Resource Forum 28: 112-122.
Esmaeili A, Vazirzadeh S (2009) Water pricing for agricultural production in the south of Iran. Water Resources Management 23: 957-964.
Georgiou P, Papamichail D (2008) Optimization model of an irrigation reservoir for water allocation and crop planning under various weather conditions. Irrigation Science 26: 487-504.
Hussain I, Turral H, Molden D, Ahmad M (2007) Measuring and enhancing the value of agricultural water in irrigated river basins. Water Productivity: Science and Practice 22: 263-282.
Karamouz M, Zahraie B, Kerachian R, Eslami A (2008) Crop pattern and conjunctive use management: A case study. Irrigation and Drainage 59(12): 161-173.
Karamouz M, Ahmadi A, Nazif S (2009) Development of management schemes in irrigation planning: Economic and crop pattern consideration. Scientia Iranica, Transaction A: Civil Engineering 16(6): 457-466.
Nikouei A, Zibaei M, Ward FA (2012) Incentives to adopt irrigation water saving measures for wetlands preservation: An integrated basin scale analysis. Journal of Hydrology 464-465: 216-232.
Rogers P, Silva R, Bhatia R (2002) Water as an economic good: How to use price to promote equity, productivity and sustainability. Water Policy 4:1-17.